Леанід Шчамялёў — мастак з вялікай Беларускай літары
Главное
«Усё , што я адлюстроўваю на палатне — гэта маё жыццё.
Гэта гісторыя маёй Радзімы.
Гэта людзі, якіх я бязмерна і люблю.
І прырода без якой не ўяўляю свайго існавання»
«Аўтапратрэт», 1975 год. Палатно, алей
Да свайго стагоддзя Леанід Дзмітрыевіч Шчамялёў не дажыў толькі тры гады. 5 лютага нашаму земляку, якога яшчэ пра жыцці называлі легендай айчыннага мастацтва, магло б споўніцца сто гадоў.
Нарадзіцца ў горадзе, дзе ёсць мастацтва і Юдэль Пэн — гэта ўжо шанец. Незадоўга да забойства ў майстэрні ў 1937 годзе, Пэн ухваліў альбом будучага мастака, сказаўшы, што яму трэба далей займацца. Здавалася будучыня юнака была вырашана.
Пасля заканчэння сямігодкі ў Віцебску ён меў цвёрды намер працягнуць адукацыю ў Мастацкім вучылішчы, але пачалася вайна. Васемнаццацігадовага Леаніда забралі ў армію ў 1941 годзе. Ён дайшоў да Курскай дугі і ў 1943 годзе вярнуўся ў Беларусь для ўдзелу ў аперацыі «Багратыён».
Фарсіраваў Прыпяць. Быў паранены пад Мозырам. Чарга з нямецкага аўтамата прашыла грудзіну, цудам, не закрануўшы жыццёва важныя органы. За гераізм у баях за Беларусь Леанід Дзмітрыевіч быў узнагароджаны ордэнам «Айчыннай вайны» першай і другой ступені і іншымі ўзнагародамі.
Пасля вайны пайшоў вучыцца мастацтву. Спачатку ў Мінскім мастацкім вучылішчы, а потым у Беларускім тэатральна-мастацкім інстытуце.
Жывапісу можна навучыцца, а каб стаць мастаком з вялікай літары мала мець здольнасці, трэба вучыцца і шукаць уласны почырк. І ўпарта рухацца сваім шляхам нягледзячы на магчымыя перашкоды.
«Нібыта ў сне», 1995 год. Палатно, алей. (Карціна ў Мінскім мастакім музеі)
Настаўнікам Шчэмялёва быў Віталь Канстанцінавіч Цвірко. Яшчэ студэнтам мастак знайшоў уласны стыль. Ён апярэджваў час і не адпавядаў савецкім канонам. Таму дыпломную працу «Вяселле» камісія ледзьве прыняла з адзнакай «тры», абвінаваціўшы выпускніка ў эпатажы і парушэнні акадэмічных законаў.
Тагачаснай савецкай акадэмічнай школе не пасаваў размашысты выразны мазок і шчодрая каляровая гама аўтара. Святлоценявыя дынамічныя эфекты, зыркія колеры стваралі нязвычна вольных дух твора. Адсутнасць дэталізацыі і экспрэсіўная манера былі даўно прыняты недзе ў іхніх Парыжах, але не ў дазволена маскоўска-савецкім асяроддзі.
Дарэчы «Вяселле» згубілася на некалькі дзесяцігоддзяў. Знайшоў яго аўтар, выпадкова, за кулісамі ТЮГа. Алена Аладава з задавальненнем забрала яго ў калекцыю Мастацкага музея.
«Вяселле», 1959 год
Сам жа Леанід Дзмітрыевіч лічыў сябе мастаком свайго часу, гісторыкам, крытыкам і назіральнікам адначасова. Унутраная свабода была для яго найкаштоўнейшым здабыткам.
«Увогуле кажучы, мне заўсёды падабалася не проста маляваць, а кампанаваць нешта ад сябе», — успамінаў Леанід Шчамялёў.
— Працэс гэты займальны, як стварэнне верша. Паэт, калі піша верш, не думае пра тое, будзе ён надрукаваны ці не. Так і мастак. Гэта нараджэнне Асобы»
Пясняр сваёй Радзімы
«Музыкальны Віцебск», 2005 год. Палатно, алей. (Мастацкі музей. Мінск)
Работы Шчамялёва — гэта ўзнёслыя паэтычныя вобразы роднай зямлі і яе жыхароў. Яго Беларусь — гэта светлы валошкавы колер, якім шчодра аздоблены многія творы.
Драматычныя падзеі вайны паўплывалі на яго творчасць, вызначылі стылявыя характарыстыкі і сэнсавую напоўненасць жывапісу.
Сцэны ваеннай паўсядзённасці і пасляваеннага жыцця выкананыя ў манеры папулярнага сярод савецкіх мастакоў суворага стылю, ствараюць тонкі кантраст паміж грубым высечаным увасабленнем вобраза і шчырымі пачуццямі. Трагізм увасаблення, як быццам, прарываецца праз каменную абалонку. Закранутае вайной пакаленне Шчамялёва — гэта напоўнены глыбокай павагай і захапленнем чалавечы вобраз.
Аднойчы, будучы ўжо вядомым на ўвесь свет, мастак сказаў, што не можа пісаць чалавека, які яму не падабаецца.
Працаўнікі музаў (Лучанок, Быкаў, Савіцкі), 1975 год. (Мінскі мастакі музей)
І калі яго вінавацілі ў фармалізме ён адказваў, што аўтар павінен перадаць гледачу ўласнае захапленне сюжэтам. Толькі тады твор дастойны несці прыгажосць у свет, а гэта галоўнае прызначэнне мастака.
Шчэмялеў быў з тых самых лепшых беларусаў, што нясуць ў свет сваёй творчасцю і жыццём і свет, і дабро. У замен жыццё дорыць ім павагу, і поспех.
«Дзень нараджэння», 1988 год. Палатно,алей
За свае амаль 98 гадоў, Леанід Дзмітрыевіч быў прызнаным і ўзнагароджаны ўсімі існымі ўзнагародамі і прэміямі БССР, СССР і Беларусі.
На адкрыцці выставы да стагоддзя Л.Д Шчамялёва «Родам з Віцебску» у Мастацкім музеі Віцебску ,Мастак Алег Скавародка, які добра ведаў майстра, адзначыў:
«Шчэмялёў прынёс колер у айчыннае мастацтва. Яго шчодры шырокі мазок і адсутнасць дэтальных вымалёвак . Працуючы выкладчыкам у Мастацкай школе імя Ахрэмчыка, ён вучыў мастакоў выхаду ў колер. Павага і турбота майстра дапамаглі знайсці свой шлях многім сучасным мастакам, у тым ліку, існуючай сёння Віцебскай школы»
«Вясновы букет»,1988 год. Палатно, алей
У 2005 годзе ў серыі «Жыццё знакамітых людзей Беларусі», дзякуючы Барысу Крэпаку, выйшла кніга, прысвечаная жыццю і творчасці Леаніда Шчамялёва. А ў 2020 паэт Віктар Анатолевіч Шніп — галоўны рэдактар выдавецтва «Мастацкая літаратура», стаў складальнікам чарговай кнігі серыі выдавецтва «100 вершаў». Гэта паэзія Генадзя Бураўкіна, праілюстраваная рэпрадукцыямі Леаніда Шчамялёва: менавіта яго карціны абралі «кампаньёнамі» да вершаў Бураўкіна сваякі паэта.
«Сыплецца снег —
гэта белая фарба ад Бога,
Сёння яе вельмі многа на белай зямлі,
Дзе і твая стала крыжам у неба дарога,
І адляцелі твае па-над ёй жураўлі» — гэта радкі з балады Віктара Шніпа, прысвечанай мастаку.
«Прыналежнасць»,1986 год. Палатно, алей
Прафесар Таццяна Катовіч прынесла кнігу Генадзя Бураўкіна і прадэманстравала ілюстрацыі :
«Сёння гэта ўжо рэдкая кніга. І яна мае драматычны кантраст. Творы Шчамялёва яго ствараюць. Чулыя вершы Генадзя Бураўкіна ў атачэнні халоднага блакіту і шырокага брутальнага мазку пейзажу ствараюць асаблівую ментальную прастору творчасці»
А мне здалося, што ад 14 твораў з фондаў Віцебскага Мастацкага музея, што змешчаны на першым паверсе, вее спакойнай радасцю. Ёсць у іх перададзеная аўтарам, нейкая асалода ад навакольнага свету.
З «Аўтапартрэта» 1985 года на нас пазірае разумны і шчаслівы Мастак. Вайна, жыццёвыя нястачы і гора ў мінулым, а сёння мір, і шчаслівае жыццё.
«Дзень нараджэння» 1988 года — дзяўчынка ў бела-чырвонай сукенцы з букетам белых півоняў, нібыта расхінае змрочную шэрую занавесь. Валошкавыя нябёсы разрываюць нястачу і дораць надзею на лепшае.
А якім смакам наліваюцца «Слуцкія бэры»!, «Нацюрморт» 1985 года. Апісваць яго карціны не мае сэнсу. Паверце, што гэтыя карціны не пакінуць вас абыякавымі.
У гонар 100-годдзя майстра Краязнаўчы музей зрабіў падарунак — прагляд карцін Леаніда Шчамялёва ў фае першага паверху — бясплатнае. Выстава працягнецца да 26 лютага.
